Tỉnh Lai Châu có diện tích tự nhiên 906.878ha, song diện tích đất sản xuất nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 15%, chủ yếu là ruộng bậc thang và nương rẫy, sản xuất 1 vụ, năng suất cây trồng, vật nuôi thấp, phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, đời sống của đa số đồng bào các dân tộc còn gặp nhiều khó khăn. Trong nhiều năm qua tỉnh Lai Châu đã thử nghiệm nhiều mô hình chuyển đổi cơ cấu cây trồng, song kết quả thu được chưa như mong muốn; chưa chọn được cây chủ lực phù hợp với điều kiện địa hình, đất đai, khí hậu của tỉnh.

Năm 2005, sau khi tham quan, khảo sát kinh nghiệm trồng cao su tại tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), tỉnh đã xác định cây cao su là cây trồng khá phù hợp với điều kiện sinh thái ở một số vùng của tỉnh. Trong 2 năm (2006 và 2007), UBND tỉnh đã hỗ trợ trồng được 240ha cây cao su tiểu điền tại địa bàn huyện Phong Thổ. Cây cao su sinh trưởng nhanh nhưng bộc lộ nhiều hạn chế: diện tích trồng manh mún, khó chăm sóc, bảo vệ; giống không rõ nguồn gốc, không đảm bảo khả năng chịu lạnh; người dân không có vốn để trồng, chăm sóc đúng kỹ thuật, cây chết nhiều, mật độ không đảm bảo, lãng phí đất đai, năng suất thấp; khó hình thành được vùng tập trung, chuyên canh, thâm canh gắn với phát triển công nghiệp chế biến cao su.

Năm 2008 tỉnh Lai Châu đã hợp tác với Tập đoàn Công nghiệp cao su Việt Nam phát triển trồng cây cao su đại điền với quy mô đến năm 2020 là 30.000ha theo hình thức vận động người dân góp đất, chia sản phẩm, nhà nước hỗ trợ người dân chuyển đổi đất, chuyển đổi sản xuất, hỗ trợ phát triển hạ tầng vùng cao su và tổ chức sắp xếp lại dân cư, hình thành các làng bản công nhân cao su. Để việc phát triển cây cao su đại điền bền vững, tạo việc làm, thu nhập và đời sống của đồng bào các dân tộc vùng cao su, vừa đem lại lợi nhuận cho các Công ty Cổ phần cao su, vừa đảm bảo môi trường sinh thái, đặc biệt là kết hợp giữa phát triển cây cao su với bảo vệ và phát triển rừng, tăng năng lực phòng hộ trên địa bàn tỉnh, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã có Nghị quyết số 24-NQ/TU ngày 5/11/2008 về phát triển cây cao su đại điền, HĐND tỉnh cũng đã ban hành Nghị quyết số 145/2008/NQ-HĐND ngày 5/12/2008 về chương trình phát triển cây cao su. Thực hiện Nghị quyết của Ban Chấp hành Tỉnh ủy, Nghị quyết của HĐND tỉnh, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 1109/2011/QĐ-UBND ngày 22/9/2011 phê duyệt quy hoạch phát triển cây cao su đại điền tỉnh Lai Châu đến năm 2020.

Nhân dân xã Khổng Lào, huyện Phong Thổ chăm sóc cao su.

Sau 5 năm hợp tác phát triển, đến nay trên địa bàn tỉnh đã thành lập được 3 Công ty Cổ phần cao su, trồng được 10.000ha cây cao su đại điền, chất lượng vườn cao su qua các năm được các chuyên gia đầu ngành cao su Việt Nam đánh giá rất cao và có triển vọng cho năng suất bình quân 1,5 - 1,8 tấn mủ quy khô/ha/năm khi vào thời kỳ khai thác ổn định. Hiện nay đã có trên 2.000 người là đồng bào các dân tộc thiểu số đã trở thành công nhân của các Công ty Cổ phần cao su với thu nhập bình quân từ 2,5 - 4 triệu đồng/người/tháng; ngoài ra còn tạo việc làm cho hàng nghìn hộ dân tham gia nhận khoán khai hoang, trồng và chăm sóc cao su với thu nhập bình quân từ 80 - 120 nghìn đồng/ngày. Việc phát triển cây cao su đại điền đã làm thay đổi căn bản bộ mặt nông nghiệp, nông thôn, nông dân ở những vùng tham gia phát triển cây cao su đại điền.

Từ năm 2008, UBND tỉnh ban hành và nhiều lần sửa đổi, bổ sung chính sách tạm thời về hỗ trợ chuyển đổi đất, góp đất phát triển cây cao su đại điền trên địa bàn tỉnh. Để hoàn thiện chính sách, tại kỳ họp thứ 5 HĐND tỉnh (khóa XIII) đã biểu quyết thông qua chính sách góp đất, hỗ trợ chuyển đổi và hỗ trợ đầu tư phát triển cao su đại điền trên địa bàn tỉnh với nội dung cơ bản:

Về tiêu chuẩn đất chuyển đổi sang trồng cây cao su và thủ tục chuyển đổi: Đất chuyển đổi sang trồng cây cao su là đất sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp có độ cao nhỏ hơn 600m so với mực nước biển, một số nơi với những điều kiện cho phép có thể phát triển đến độ cao 700m; độ dày tầng đất tối thiểu 70cm; độ dốc dưới 300, những nơi cần liền vùng có thể xem xét bố trí đến 350; diện tích đất quy hoạch trồng cây cao su phải đảm bảo liền vùng, liền khoảnh có quy mô vùng tập trung từ 30ha trở lên; đất trồng cây hàng năm, cây lâu năm hiệu quả kinh tế thấp.

Thủ tục chuyển đổi, thực hiện việc lập thủ tục chuyển đổi đất lâm nghiệp sang đất trồng cây cao su theo quy định tại Thông tư số 58/2009/TT-BNNPTNT ngày 09/9/2009 của Bộ Nông nghiệp và PTNT hướng dẫn việc trồng cây cao su trên đất lâm nghiệp. Đối với diện tích rừng trồng, rừng tự nhiên, diện tích khoanh nuôi tái sinh phục hồi rừng được đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước nhưng kém hiệu quả, nằm trong vùng quy hoạch phát triển cây cao su, phải làm thủ tục thanh lý rừng, khai thác tận dụng lâm sản (nếu có) theo hướng dẫn của Sở Nông nghiệp & PTNT về thủ tục chuyển đổi, thanh lý rừng và khai thác tận dụng lâm sản trên diện tích chuyển đổi để trồng cây cao su trước khi tổ chức khai hoang để trồng cây cao su.

Về góp đất trồng cây cao su: Các hộ gia đình, cá nhân tham gia góp đất trồng cây cao su không quá 30ha/hộ. Quyền lợi của các hộ gia đình, cá nhân tham gia góp đất được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định; hưởng các quyền lợi theo hợp đồng góp đất với Công ty, Điều lệ hoạt động của Công ty. Thời gian góp đất ít nhất một chu kỳ kinh doanh (27 năm); sản phẩm được chia của người góp đất (năm i) = diện tích đất góp của người dân (năm i) x (năng suất bình quân của toàn Công ty trên tổng diện tích đất góp năm i) x tỷ lệ chia sản phẩm; tỷ lệ chia sản phẩm là 10% trên sản lượng vườn cây khi khai thác (trước vận chuyển và chế biến). Số sản phẩm trên được Công ty mua theo giá thỏa thuận. Giá sẽ được công ty thống nhất với cơ quản quản lý giá của địa phương ban hành định kỳ và trả tiền cho người góp đất 2 lần/năm. Sau khi hết chu kỳ, số diện tích vườn cây thanh lý cũng được phân chia tỷ lệ như hình thức chia sản phẩm. Người góp đất nếu đủ điều kiện được ưu tiên tuyển dụng vào làm công nhân của Công ty và có quyền, nghĩa vụ theo quy định của Luật Lao động.

Các hộ gia đình, cá nhân tham gia góp đất phải chấp hành nghĩa vụ theo hợp đồng góp đất ký với Công ty, quy định của pháp luật về đất đai, Điều lệ hoạt động của Công ty và các quy định hiện hành khác. Về chính sách hỗ trợ chuyển đổi đất: Hỗ trợ một lần cho các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân có đất góp vào Công ty để trồng cây cao su, mức hỗ trợ như sau: Đất trồng cây hàng năm đang canh tác: 6 triệu đồng/ha; rừng trồng bằng nguồn vốn tự có: 7,2 triệu đồng/ha; rừng khoanh nuôi, tái sinh bằng nguồn vốn tự có: 2,4 triệu đồng/ha; rừng trồng bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước: 1,2 triệu đồng/ha; rừng khoanh nuôi tái sinh bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước: 0,6 triệu đồng/ha; rừng trồng, rừng khoanh nuôi tái sinh bằng nguồn ngân sách nhà nước giao cho các Ban Quản lý rừng phòng hộ hoặc các cơ quan nhà nước khác quản lý thì không được hỗ trợ.

Hỗ trợ trồng xen: Các hộ gia đình, cá nhân tham gia góp đất trồng cây cao su được hỗ trợ 100% giống cây họ đậu, lạc, lúa nương, bông, dứa, gừng... theo quy trình kỹ thuật của Sở Nông nghiệp và PTNT để các hộ gia đình trồng xen canh trên nương cao su trong 3 vụ liên tiếp, bắt đầu từ năm trồng mới. Hỗ trợ cơ sở hạ tầng vùng cao su: Hỗ trợ một lần cơ sở hạ tầng vườn giống, tùy theo quy mô và yêu cầu, mỗi doanh nghiệp trồng cao su được hỗ trợ từ 1 - 2 vườn giống cố định để sản xuất cây giống, gồm: đường vào vườn ươm, nhà ở công nhân, hệ thống điện, hệ thống cấp nước sạch sinh hoạt. Mức hỗ trợ theo dự án được UBND tỉnh phê duyệt.

Hỗ trợ đường giao thông phục vụ đi lại của nhân dân trong vùng và phát triển cao su: Xây dựng đường giao thông nội đồng ở những vùng chưa có đường trục chính, cứ 100ha cây cao su đứng được hỗ trợ xây dựng 1km, mức hỗ trợ tối đa không quá: 200 triệu đồng/km.

Hỗ trợ nhà ở, điện, nước sinh hoạt cho các đội công nhân là người địa phương, trong đó: Trung bình 300ha cao su thực trồng được hỗ trợ xây dựng từ 1 - 2 nhà ở công nhân theo thiết kế định hình; hỗ trợ một lần cho các đội chưa có điện lưới, với mức hỗ trợ không quá 300 triệu đồng/đội; hỗ trợ một lần nước sinh hoạt đối với những đội khó khăn nước sinh hoạt, mức hỗ trợ tối đa không quá 200 triệu đồng/đội.

Hỗ trợ chi phí quản lý các cấp: Hỗ trợ Ban Chỉ đạo cấp tỉnh 100 triệu đồng/năm; Ban Chỉ đạo cấp huyện 150 triệu đồng đối với các huyện có trồng từ trên 1.000ha cây cao su/năm trở lên, 100 triệu đồng đối với huyện trồng 500 - 1.000ha cây cao su/năm, 50 triệu đồng đối với huyện trồng dưới 500ha cây cao su/năm; Hỗ trợ 30 triệu đồng/xã đối với các xã có trồng cây cao su; chi phí tổ công tác liên ngành do UBND huyện thành lập để thực hiện công tác tuyên truyền vận động lập hồ sơ đất, lập phương án và thực hiện hỗ trợ các hộ gia đình có đất chuyển đổi và góp đất vào Công ty trồng cây cao su, mức hỗ trợ 200.000 đồng/ha cây cao su thực trồng hàng năm.

Một mùa đông lạnh giá sắp qua đi, một mùa xuân mới lại bừng lên trên mảnh đất quê hương Lai Châu tươi đẹp, các cánh rừng cao su bát ngát lại đua nhau đâm chồi, nảy lộc, hứa hẹn một ngày mai với những dòng “vàng trắng” từ những cánh rừng cao su sẽ làm giàu đẹp cho mảnh đất biên cương của đất trời Tây Bắc.