Trên cheo leo núi đá, ngoài màu xanh của lúa, ngô còn có màu bông trắng muốt tung bay trong gió. Loại cây bền bỉ, gắn bó với núi rừng đã góp phần tô điểm văn hóa, đời sống các dân tộc vùng cao bao đời nay. Chị Quàng Thị Cáu, dân tộc Lự ở bản Nà Cang (Bản Bo, Tam Đường) cho chúng tôi biết: “Cây bông trồng từ 1 – 2 năm sẽ cho thu hoạch. Sau khi tách bông, gia đình mình thường để hạt trồng vụ sau. Bông này được phơi khô rồi mang đi bật bông, se thành sợi và dệt vải. Số lượng bông trồng hàng năm thường chỉ đủ để làm vải, nhuộm chàm, may trang phục dân tộc cho mọi người trong gia đình”.

Chúng tôi có dịp đến thăm Hợp tác xã (HTX) Trường Sinh (thôn Tây An, Mường So, Phong Thổ). Chị Đèo Thị Hạnh – Chủ nhiệm HTX - người tâm huyết với các loại trang phục dân tộc đã phát triển quy mô HTX, tạo việc làm cho chị em dân tộc Thái trong vùng. HTX đã đầu tư đầy đủ dây chuyền sản xuất bông từ quy trình bật bông đến xe sợi và dệt thành vải khổ hẹp. Những tấm vải chất liệu từ thiên nhiên được các dân tộc thiểu số ưa chuộng và sử dụng trong may, mặc trang phục truyền thống. Theo chị Hạnh, tận dụng bông thải sau khi tách bông, HTX của chị còn sử dụng trồng nấm sò (mỗi năm 2 vụ) đem ra chợ bán với giá bán 50.000 đồng/kg. Từ trồng nấm sò bằng bông thải, trung bình mỗi vụ đem lại thêm thu nhập cho HTX từ 10 – 12 triệu đồng.

Sau khi thu hoạch, bông được bà con phơi khô.

Đến thăm các gia đình dân tộc Lự ở xã Ma Quai (huyện Sìn Hồ), dân tộc Thái xã Mường Cang (huyện Than Uyên) vẫn thấy nguyên vẹn các khung cửi dệt sợi bông và những vụ bông nối tiếp nhau vẫn được trồng trên các nương, rẫy. Từ bàn tay khéo léo của các mẹ, các chị đã trồng và thu hái bông, dệt vải để các trang phục dân tộc được lưu truyền từ đời này sang đời khác.

Đối với dân tộc: Thái, Lự, Lào…, bông không chỉ là nguyên liệu may trang phục mà còn được nhồi và khâu khéo léo trong lớp vải để hoàn chỉnh các loại gối, đệm, sử dụng trong mỗi mùa đông. Những cô gái Thái áo cóm cúc bướm trắng lấp lánh, thắt đáy lưng ong trước khi về nhà chồng thường làm các bộ chăn, đệm để mang theo biếu bố mẹ, các anh, em chồng. Đến thăm các gia đình vùng cao, du khách được khuyên “nên ngủ nhà người Thái” là vì vậy. Số lượng chăn đệm trong nhà và sự tài hoa của các cô gái thể hiện trong từng đường kim mũi chỉ khiến trai bản trên, mường dưới khâm phục, mong có dịp sánh đôi.

Trước nhu cầu của người tiêu dùng ngày càng cao, những hãng đệm nổi tiếng như: Everon, Kymdan, Sông Hồng... đã có mặt ở thị trường tỉnh ta. Song đa phần các gia đình vẫn ưa chuộng đệm bông lau, bông gạo. Bà Đèo Thị Sớp (phường Đoàn Kết, thành phố Lai Châu) – người có uy tín trong nghề làm đệm bông tâm sự: “Từ quá trình thu gom đến hoàn thành một chiếc đệm bông đòi hỏi người làm phải tỉ mẩn và tốn nhiều thời gian, công sức. Hiện nay đệm bông gạo nhà tôi có giá bán 140.000 đồng/kg, 1 chiếc đệm dày hay mỏng thường nặng từ 10 -20kg với đủ loại kích cỡ: 1m6, 1m8, 2m tùy theo nhu cầu khách đặt hàng”.

… cho vào máy bật bông trước khi dệt sợi.

Ngoài các gia đình đã biết tạo ra các sản phẩm từ bông đem lại thu nhập thì đến nay, trồng bông ở vùng cao vẫn phục vụ chủ yếu nhu cầu sử dụng của bà con. Tuy trồng bông chưa phải là nghề đem lại thu nhập chính nhưng nhu cầu sử dụng bông đã khiến loại cây này gắn bó với vùng đất, con người nơi đây trong khoảng thời gian rất dài. Việc khuyến khích người dân mở rộng diện tích trồng bông hay chăm sóc, trồng bông đúng kỹ thuật để đạt năng suất cao cần sự tham mưu của các cơ quan chuyên môn để người dân tự giác trồng bông, để loại cây trồng lâu đời này trở thành cây công nghiệp tạo nguồn thu cho bà con, qua đó góp phần bảo tồn trang phục các dân tộc thiểu số ở tỉnh ta.