Hiện nay toàn tỉnh có 54 bến đò ngang, bến khách ngang sông do người dân tự thành lập phục vụ việc đi lại, lao động sản xuất, tham gia giao thông đường thủy và 2 bến cảng chuyên dùng phục vụ cho thủy điện Lai Châu. Trong đó, tuyến sông Đà có 35 bến, cảng và 9 công trình vượt sông; tuyến sông Nậm Mu có 13 bến và 14 công trình vượt sông; tuyến sông Nậm Na có 6 bến và 6 công trình vượt sông. 100% các bến chưa được cấp giấy phép mở bến theo định. Việc đổ đất, đá, cát, sỏi hoặc chất thải, khai thác vận chuyển trái phép tài nguyên khoáng sản, lâm thổ sản trong phạm vi luồng, dòng chảy và hành lang bảo vệ luồng, dòng chảy, đặt cố định ngư cụ, phương tiện khai thác, nuôi trồng thủy sản trên luồng, dòng chảy chủ yếu do tự phát với quy mô nhỏ lẻ.

Lực lượng CSGT kiểm tra an toàn cấu trúc nổi tại khu vực xã Nậm Mạ, huyện Sìn Hồ.

Trên các tuyến giao thông thủy nội địa có 1.653 phương tiện hoạt động; 11 cấu trúc nổi thường là để sinh sống, buôn bán hàng hóa, nuôi trồng thủy sản. Các phương tiện này chủ yếu là thô sơ có gắn động cơ, nhưng không có hồ sơ thiết kế kỹ thuật được mua từ tỉnh Sơn La và người dân tự làm bằng sắt hoặc gỗ, có trọng tải nhỏ, công suất nhỏ chỉ phục vụ nhu cầu đi lại, sinh hoạt và hoạt động lao động sản xuất của nhân dân, không có hoạt động kinh doanh hàng hóa và hành khách. Trong số đó mới có 641 người có chứng chỉ chuyên môn người lái phương tiện thuỷ nội địa hạn chế và 3.931 người có chứng chỉ chuyên môn thợ máy hạn chế.

Để đảm bảo an toàn giao thông đường thủy, thời gian qua, lực lượng Công an tăng cường quản lý nhân hộ khẩu, nắm chắc số nhân, hộ khẩu sở tại và số nhân, hộ khẩu từ nơi khác đến lưu trú, đánh bắt, nuôi trồng thủy sản và sinh sống dọc các tuyến sông, hồ thủy điện. Thường xuyên phối hợp với chính quyền địa phương, tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân về điều kiện hoạt động của bến khách ngang sông, bằng, chứng chỉ chuyên môn của người điều khiển phương tiện, các trang thiết bị an toàn kỹ thuật, chấp hành nghiêm các quy đinh về an toàn đường thủy nội địa.

Tuy nhiên theo Đại tá Bùi Gia Lượt thì mặc dù tỉnh cơ bản đã tổ chức thực hiện quy hoạch phát triển giao thông vận tải đường thuỷ nội địa; song việc quy hoạch hệ thống cảng, bến thuỷ nội địa, các khu vực khảo sát thăm dò khai thác tài nguyên cát, sỏi, nuôi trồng, đánh bắt thuỷ sản,... còn nhiều bất cập. Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về trật tự ATGT đường thủy nội địa đã được tiến hành nhưng chưa thường xuyên và hiệu quả chưa cao. Việc phối hợp giữa các ngành, các cấp chính quyền địa phương chưa chặt chẽ và chưa đề cao trách nhiệm theo đúng quy định của pháp luật. Phần lớn các huyện, xã ven sông thường phó mặc cho đơn vị quản lý chuyên ngành trong lĩnh vực này nên chưa phát huy được hiệu quả trong công tác thực thi pháp luật.

Công tác quản lý phương tiện và người điều khiển phương tiện thủy nội địa còn nhiều bất cập. Người điều khiển phương tiện thuỷ thiếu trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và đa số phương tiện trong số những phương tiện chưa được đăng kiểm cơ quan chức năng không kiểm tra được chất lượng phương tiện, đây cũng là một trong những nguyên nhân tiềm ẩn xảy ra tai nạn trên đường thuỷ nội địa. Người điều khiển phương tiện so với phương tiện thuỷ nội địa bắt buộc phải có bằng, chứng chỉ chuyên môn theo quy định của Luật Giao thông đường thuỷ nội địa còn thấp.

Hoạt động giao thông đường thuỷ nội địa tại địa phương bao gồm cả phương tiện thủy nội địa của tỉnh và phương tiện thủy nội địa của các tỉnh Sơn La, Điện Biên giáp danh. Ngoài đảm nhiệm chức năng hoạt động giao thông vận tải, đường thủy nội địa còn là địa điểm để những tổ chức, cá nhân khai thác về du lịch, nuôi, trồng, đánh, bắt thủy sản, khai thác vật liệu xây dựng như cát, sỏi, phế liệu ở các lòng sông. Các hoạt động văn hóa - xã hội cũng đã được tổ chức trên đường thủy nội địa như họp chợ, đua thuyền trên sông. Có địa bàn người dân chọn sông nước làm nơi cư trú, làm việc, sinh hoạt. Trong khi đó, đa số có nhiều người tham gia giao thông, làm việc trên đường thủy nội địa điều khiển phương tiện theo thói quen “cha truyền con nối”. Việc chấp hành các quy định của Nhà nước về điều khiển phương tiện thuỷ khi hoạt động trên đường thuỷ nội địa còn hạn chế. Nhất là tình trạng phương tiện không đăng ký, đăng kiểm; điều khiển phương tiện không bằng cấp, không có chứng chỉ chuyên môn; nhiều phương tiện qua sông không đảm bảo điều kiện an toàn; bến bãi hoạt động không cấp phép; cắm đăng, đáy, vó bè nuôi cá lồng, sử dụng thiết bị sung điện để đánh bắt thủy hải sản...

Các phương tiện thủy hoạt động trên đường thủy nội địa trên địa bàn tỉnh còn phụ thuộc nhiều vào điều kiện thuỷ văn và đặc điểm của từng sông, hồ. Điều đó làm cho luồng, tuyến giao thông trên cùng một tuyến đường thủy nội địa không thuần nhất. Mặt khác, giao thông đường thủy nội địa chịu ảnh hưởng trực tiếp và thường xuyên của khí hậu, thời tiết, lưu tốc dòng chảy, thủy điện, theo mùa... nên có một số tuyến ngay trên cùng một đoạn sông, suối chỉ một số loại phương tiện phù hợp mới đủ điều kiện hoạt động. Đặc biệt vào những tháng mưa lũ, bão, mùa nước cạn phát sinh nhiều yếu tố phức tạp tác động ảnh hưởng đến an toàn xã hội trên đường thủy nội địa và hoạt động của các loại phương tiện thủy nội địa.

Việc khai thác, sử dụng đường thuỷ nội địa của nhân dân vẫn chủ yếu dựa vào tập quán, truyền thống nên phương tiện tham gia giao thông trên đường thủy nội địa nhiều chủng loại, kiểu dáng, ít thỏa mãn các yêu cầu, tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật và các yêu cầu về quản lý vận tải. Nhiều người đi lại qua đò, không sử dụng áo phao hoặc nhiều người không chấp hành các quy định về hoạt động trên đường thủy nội địa. Đây cũng là nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến tình hình tai nạn giao thông trên đường thủy nội địa.

Do đặc điểm cấu tạo tự nhiên của đường thủy nội địa trên địa bàn tỉnh Lai Châu, trải dài từ tỉnh này sang tỉnh khác, từ địa bàn này sang địa bàn khác. Đặc biệt, nhiều tuyến đưòng thủy là ranh giới giữa các tỉnh, huyện cho nên người dân thường đi lại, làm việc, sinh hoạt trên đường thủy nội địa qua nhiều địa bàn làm cho các cơ quan chức năng khó quản lý. Các đối tượng vi phạm pháp luật trên địa bàn này thường di chuyển phương tiện sang địa bàn khác để trốn tránh sự phát hiện, xử lý của các cơ quan chức năng. Đặc biệt là các phương tiện khai thác cát, sỏi dưới lòng sông, các đối tượng thường lợi dụng sự khó khăn trong xác định ranh giới trên đường thủy nội địa giữa các địa bàn và lợi dụng đỉều kiện tự nhiên sức gió, sức nước để thả nổi phương tiện sang địa bàn khác mỗi khi cơ quan chức năng phát hiện hành vi vi phạm nhằm tránh bị xử lý.

Lợi dụng các tuyến đường thủy là ranh giới giữa các địa bàn nên các loại đối tượng hình sự như cướp, cưỡng đoạt, trộm cắp tài sản hay tệ nạn xã hội như tệ nạn ma tuý, cờ bạc, mại dâm thường chọn làm địa điểm để thực hiện hành vi phạm tội. Mặt khác, các đối tượng buôn lậu thường lợi dụng đặc điểm đường thủy nội địa nằm trong khu vực biên giới để hoạt động phạm tội, gây khó khăn cho công tác giữ gìn trật tự an toàn xã hội trên đường thủy nội địa.

Nhìn chung năm 2016, các phương tiện thuỷ nội địa và các cấu trúc nổi khác luôn được bảo đảm thông suốt, trật tự, an toàn cho người, phương tiện, tài sản và bảo vệ môi trường, bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia song những bất cập đang đặt ra nhiều thách thức trong công tác đảm bảo trật tự ATGT. Do đó, cần sự vào cuộc tích cực của các cấp, các ngành với nhiều giải pháp thiết thực để giao thông đường thủy nội địa phát huy hiệu quả, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội tỉnh nhà.