Sáng 19/8/1945, hàng chục vạn người dân ở Hà Nội và các tỉnh lân cận theo các ngả đường kéo về quảng trường Nhà hát lớn Hà Nội dự cuộc mít tinh lớn chưa từng có của quần chúng cách mạng, hưởng ứng cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền. (Ảnh: Tư liệu TTXVN)

Trên nền tảng lịch sử là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Nhà nước cách mạng Việt Nam - thành quả trực tiếp của thắng lợi vĩ đại mà dân tộc Việt Nam đạt được 80 năm về trước - đang đẩy mạnh đổi mới, xây dựng và hoàn thiện, tiếp tục thực hiện xuất sắc sứ mệnh lịch sử là nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân trong hiện tại và tương lai.

Trong quá trình nghiên cứu lý luận, khảo nghiệm thực tiễn hoạch định con đường cách mạng cho dân tộc, thúc đẩy thành lập một chính Đảng vô sản ở Việt Nam, lãnh tụ Hồ Chí Minh xác lập luận điểm mang tính định hướng: Nhà nước pháp quyền phải thuộc về nhân dân. Đó vừa là mục tiêu, là một đặc trưng, vừa là nhân tố bảo đảm của một cuộc cách mạng thành công triệt để. Thấm nhuần tư tưởng đó, trong quá trình ra đời và lãnh đạo sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc, Đảng ta nhất quán về mục tiêu và có những phát triển nhận thức lý luận về chính quyền nhà nước cách mạng.

Trong cuộc vận động Cách mạng Tháng Tám năm 1945, một phát triển lớn trong tư duy và đường lối lãnh đạo, cũng là một nguyên nhân thành công của sự nghiệp cứu quốc là Đảng chủ trương thành lập Chính phủ “cộng hòa dân chủ” sau khi đánh đuổi thực dân Pháp và phát-xít Nhật. Đó là chính quyền không chỉ của “riêng một giai cấp nào” mà là chính quyền “của chung cả toàn thể dân tộc, chỉ trừ có bọn tay sai đế quốc Pháp-Nhật và những bọn phản quốc”[1], “chính phủ nhân dân của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (…) do quốc dân đại hội cử ra”[2], “đại biểu cho sự chân thành đoàn kết và hành động nhất trí của toàn thể quốc dân”[3].

Dưới sự chỉ đạo của Đảng và Mặt trận Việt Minh, thiết chế “tiền chính quyền” từng bước phôi thai và định hình ở nhiều nơi, dưới những cơ cấu và hình thức do các giới đồng bào, các Hội cứu quốc cử ra, bảo vệ và bảo đảm quyền, lợi ích của nhân dân.

Đó cũng là quá trình nhân dân thực hiện quyền và nghĩa vụ xây dựng và bảo vệ chính quyền thông qua dân chủ trực tiếp, tiến lên dân chủ đại diện.

Sau khi Đảng ta phát động Tổng khởi nghĩa, Quốc dân Đại hội tổ chức tại Tân Trào (Tuyên Quang) đã cử ra Ủy ban dân tộc Việt Nam giải phóng, tức Chính phủ lâm thời để thực hiện sứ mệnh: “lãnh đạo cuộc cách mạng dân tộc giải phóng (…) thắng lợi”, “thay mặt quốc dân mà giao thiệp với các nước ngoài và chủ trì mọi công việc trong nước”[4].

Tổng khởi nghĩa thắng lợi, ngày 2/9/1945, lãnh tụ Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời công bố Tuyên ngôn Độc lập trước quốc dân và thế giới về sự ra đời của Nhà nước dân chủ nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo đầu tiên ở Đông Nam Á.

80 năm qua, chính quyền nhà nước các cấp đã không ngừng được Đảng ta và nhân dân chăm lo, xây dựng, lớn mạnh, thực hiện xuất sắc sứ mệnh lịch sử được xác lập từ lúc khai sinh.

Xây dựng chính quyền nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân là ý chí, định hướng tư tưởng-chính trị cốt lõi, nhiệm vụ trọng yếu, xuyên suốt trong các Cương lĩnh, đường lối, chủ trương của Đảng. Trên các chặng đường lịch sử từ khi trở thành Đảng cầm quyền, trước những nhiệm vụ, yêu cầu cụ thể của sự nghiệp cách mạng, trong hoàn cảnh kháng chiến, thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là kháng chiến, kiến quốc (thời kỳ 1945-1954), xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền bắc, đấu tranh giải phóng hoàn toàn miền nam, thống nhất đất nước (thời kỳ 1954-1975), Đảng đã đề ra những đường lối, chủ trương xây dựng và phát huy vai trò chính quyền nhà nước để thực hiện cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, đồng thời, bảo đảm những quyền và lợi ích cơ bản của nhân dân.

Từ năm 1986 đến nay, Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, nhận thức lý luận, chủ trương, đường lối xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày càng đầy đủ, sâu sắc hơn; thực hiện nhất quán, toàn diện, đầy đủ, đồng bộ và cụ thể hơn.

Đại hội lần thứ VI (năm 1986) của Đảng chủ trương “thực hiện một cuộc cải cách lớn về tổ chức bộ máy của các cơ quan nhà nước”, “quản lý đất nước bằng pháp luật”. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991) xác định xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa, Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, lấy liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng, do Đảng cộng sản lãnh đạo là một nội dung trọng yếu hàng đầu trong phương hướng xây dựng và bảo vệ Tổ quốc thời kỳ quá độ.

Trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), “xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân” là 1 trong 8 phương hướng cơ bản để thực hiện thành công mục tiêu đến giữa thế kỷ XXI, phấn đấu xây dựng nước ta trở thành một nước công nghiệp hiện đại, theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Xây dựng Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân được thể chế hóa, là một nguyên lý hiến định, là định hướng và nguyên tắc tổ chức-hoạt động, thực hiện chức năng của bộ máy quản lý nhà nước các cấp ở Việt Nam trong 80 năm qua.

Hiến pháp đầu tiên của nước ta (năm 1946) quy định Nhà nước đại diện cho quyền làm chủ đất nước của toàn dân và chịu trách nhiệm trước quốc dân về vận mệnh dân tộc. Hiến pháp năm 1959 ghi rõ: “Tất cả các cơ quan nhà nước đều phải dựa vào nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự kiểm soát của nhân dân”.

Trong công cuộc đổi mới, Hiến pháp và pháp luật của nhà nước và về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân ngày càng được hoàn thiện.

Hiến pháp năm 2013 khẳng định: “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân”, “Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện”.

Trên cơ sở Hiến pháp, Nhà nước xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức, quản lý, điều chỉnh các quan hệ xã hội theo tinh thần nghiêm minh, thượng tôn pháp luật; đồng thời, các cơ quan, bộ máy nhà nước tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật.

Hàng loạt các luật về tổ chức bộ máy của Nhà nước được ban hành và hoàn thiện, tạo cơ sở pháp lý cho quá trình đổi mới về cơ cấu tổ chức, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước hướng tới phục vụ nhân dân tốt nhất.

Việc lấy ý kiến nhân dân trong xây dựng, hoàn thiện, ban hành pháp luật, việc tổ chức thi hành pháp luật ngày càng nghiêm minh đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước, hội nhập quốc tế, là những biểu hiện sinh động về xây dựng nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Trong 80 năm qua, từ Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đến Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, mô hình tổ chức, bộ máy, phương thức hoạt động, vận hành chính quyền nhà nước có những thay đổi, hoàn thiện, đáp ứng những yêu cầu của sự nghiệp cách mạng, song nhìn chung, đều tuân thủ cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”, đều nhất quán quan điểm Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Hiện nay, tổ chức nhà nước một mặt bảo đảm nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, đồng thời, có sự thay đổi mang tính chất cách mạng cả về mô hình tổ chức, phương thức hoạt động, cơ chế vận hành…, chuyển từ tư duy nặng về quản lý sang tư duy quản trị, tư duy kiến tạo, thúc đẩy phát triển, tăng cường hiệu quả, hiệu lực, hiệu năng, bảo đảm tốt nhất sứ mệnh nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Từ ngày 1/7/2025, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đi vào hoạt động, là sự phát triển vượt bậc về thể chế, phân cấp, phân quyền, gỡ bỏ những điểm nghẽn, đưa bộ máy và hoạt động của chính quyền nhà nước gần dân, kịp thời phục vụ nhân dân. Cùng với thay đổi đó, cải cách hành chính, xây dựng chính phủ, chính quyền điện tử và chuyển đổi số… có bước phát triển mạnh mẽ, phục vụ tốt hơn các nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội và nâng cao đời sống nhân dân.

Trong 80 năm xây dựng Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, Nhà nước từng bước bảo đảm và thực hiện quyền con người, quyền công dân trên cơ sở đặc điểm văn hóa, xã hội Việt Nam và phù hợp những giá trị phổ quát của nhân loại. Chính quyền nhà nước đóng vai trò quan trọng nhất trong xây dựng và thực hiện hệ thống an sinh xã hội được đa tầng, toàn diện… Đó là những minh chứng sống động về Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc vừa tạo điều kiện, thúc đẩy, vừa đặt ra những yêu cầu rất to lớn, nhiệm vụ mới nặng nề, cấp bách đối với công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng sản lãnh đạo.

[1] Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tập 7, tr.114.

[2] Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tập 7, tr.150.

[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tập 3, tr.537.

[4] Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tập 7, tr.560-561.