Bài 1: Thách thức “tử thần”

Khó thay đổi nhận thức

Mặc dù các sản phụ ở các xã Tả Ngảo, Sà Dề Phìn, Làng Mô (huyện Sìn Hồ) đều có thẻ bảo hiểm khi đến bệnh viện, trạm y tế không phải đóng viện phí nhưng nhiều chị em vẫn lựa chọn cách sinh con tại nhà. Người đỡ đẻ thường là những người bà, người mẹ hoặc người có kinh nghiệm hay đỡ đẻ trong bản. Trẻ sinh ra thường được cắt rốn bằng dao, hoặc kéo có sẵn trong nhà; có khi chẻ cây nứa làm dao cắt rốn. Theo số liệu thống kê của Trung tâm y tế huyện Sìn Hồ, năm 2021 số trẻ dưới 1 tuổi trên địa bàn huyện bị viêm phổi, nhiễm trùng rốn, vàng da 220 trẻ.

Bác sỹ Trung tâm y tế huyện Sìn Hồ thăm khám cho các bệnh nhân nhi.

Chúng tôi gặp vợ chồng em Giàng Thị Di (SN 2002) ở bản Hồ Suối Tổng, xã Làng Mô đang chăm sóc đứa con thứ 2 bị ốm. Dù đã 2 tuổi nhưng em bé mới được 6kg, vẫn chưa biết đi, chậm nói so với các em bé cùng lứa tuổi. Theo chia sẻ của Di, cả hai lần sinh con Di đều đẻ tại nhà. Di tâm sự: “Em và một số chị em phụ nữ trong bản muốn đến trạm y tế để đẻ. Nhưng phần vì ngại, phần vì do tục sinh ở nhà có người đỡ đẻ nên thành thói quen rồi. Ở đây đẻ con tại nhà là chuyện thường ít đi bệnh viện lắm”. Ngoài ra, trong quá trình mang thai Di cũng không đến trạm y tế để thăm khám nên từ ngày em bé sinh ra cứ một năm lại nhập viện ở Trung tâm Y tế huyện 2-3 lần, bác sỹ kết luận em bé bị suy dinh dưỡng, viêm phổi. Cuộc sống lại càng khó khăn hơn với đôi vợ chồng trẻ khi hàng tháng phải tiết kiệm tiền chữa bệnh cho con.

Chia sẻ với chúng tôi về những khó khăn trong việc vận động chị em đến trạm y tế sinh, chị Mùa Thị Sùng - Phó Trạm Y tế xã Tả Ngảo (huyện Sìn Hồ) cho biết: “Mặc dù trạm đã được đầu tư trang thiết bị đầy đủ, đội ngũ cán bộ y tế không ngừng học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Tuy nhiên tình trạng sinh con tại nhà trên địa bàn xã Tả Ngảo khá cao. Đội ngũ y tế của trạm cùng với cán bộ xã thường xuyên xuống bản phối hợp trưởng bản, già làng, dòng họ để tuyên truyền nâng cao nhận thức cho bà con việc sinh đẻ tại nhà rất nguy hiểm và lợi ích khi sinh tại cơ sở y tế đảm bảo sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh nhưng để thay đổi nhận thức của bà con không phải “một sớm một chiều”.

Trước thực trạng tỷ lệ đẻ tại nhà còn cao, trong khi nhận thức của người dân trên địa bàn huyện Phong Thổ còn nhiều hạn chế nhất ở các xã vùng cao, biên giới. Bất đồng ngôn ngữ, nhiều chị em không biết tiếng phổ thông, bà con thường đi làm trên các lán nương nên cán bộ y tế khó gặp gây nhiều khó khăn trong công tác tuyên truyền.

Nhiều giải pháp quyết liệt 

Để giảm tình trạng sinh con tại nhà, những năm qua Trung tâm Y tế huyện Sìn Hồ đã tích cực tham mưu cho UBND huyện, chỉ đạo các trạm y tế xã đẩy mạnh công tác phối hợp với các ngành, đoàn thể ở cơ sở, tăng cường công tác rà soát, tuyên truyền, vận động chị em nên đến các cơ sở y tế để sinh con. Đặc biệt, trong các đợt triển khai chiến dịch chăm sóc sức khỏe sinh sản, tiêm chủng cán bộ y tế luôn chú trọng tuyên truyền, tư vấn cho phụ nữ độ tuổi sinh đẻ cách chăm sóc thai nhi và sự an toàn khi sinh tại trạm y tế xã.

Xác định công tác truyền thông là một trong những giải pháp để nâng cao nhận thức cho bà con, Trạm y tế các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Phong Thổ đã đẩy mạnh truyền thông trực tiếp tới các gia đình, lồng ghép tại các cuộc họp bản. Hàng tháng thực hiện thông báo và mời phụ nữ có thai trên địa bàn đến khám, tư vấn, tiêm phòng uốn ván. Đồng thời phối hợp với nhân viên y tế thôn bản phát hiện sớm những trường hợp có thai, để tuyên truyền, tư vấn, vận động các chị em đi đến cơ sở y tế đẻ. Các trạm y tế chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ, gói đẻ sạch, thuốc men…

Cán bộ xã, Trạm Y tế xã Mồ Sì San (huyện Phong Thổ) thường xuyên xuống các gia đình tuyên truyền, vận động phụ nữ có thai nên đến các cơ sở y tế thăm khám.

Được biết, trước đây tất cả các tuyến xã, bản ở huyện Phong Thổ đều có “cô đỡ thôn bản” đây là đội ngũ tiếp cận cơ sở gần nhất nên hoạt động rất hiệu quả, hàng tháng giúp các trạm y tế xã quản lý, tư vấn, chăm sóc sức khỏe bà mẹ mang thai, sau đẻ và trẻ sơ sinh. Tuy nhiên từ tháng 8/2020 nguồn kinh phí chi trả cho cô đỡ thôn bản bị cắt do tỉnh không bố trí được nguồn ngân sách để chi trả phụ cấp hỗ trợ hoạt động cho các cô đỡ. Hiện tại trên địa bàn huyện có các xã: Nậm Xe, Bản Lang, Mồ Sì San, Ma Ly Pho, Sin Suối Hồ, Hoang Thèn vẫn còn duy trì “cô đỡ thôn bản” nhờ có Tập đoàn Vingroup tài trợ còn các xã khác hầu như không có. Vì vậy, nếu duy trì được đội ngũ "cô đỡ thôn bản" sẽ góp phần quan trọng trong chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ và trẻ em ở tuyến cơ sở, hạn chế được tỷ lệ sinh con tại nhà.

Những năm qua, ngành Y tế tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp huy động sự vào cuộc của các ban ngành đoàn thể, chính quyền địa phương. Tuy nhiên trong thời gian qua số phụ nữ sinh con tại nhà tỷ lệ vẫn còn cao, hiện nay trên địa bàn tỉnh phụ nữ đẻ tại nhà chiếm 36,37% và phụ nữ đẻ tại nhà không được cán bộ y tế đỡ 21,7%.

Người xưa có câu: “Người chửa, cửa mả” để nói về mức độ khó khăn, tiềm ẩn nhiều nguy hiểm đối với mẹ và trẻ trong khi “vượt cạn”. Tuy nhiên, để hạn chế những câu chuyện buồn về sinh đẻ không an toàn ngoài sự vào cuộc của các cấp, ngành, địa phương thì người dân cũng cần nâng cao nhận thức, thay đổi tư duy trong việc sinh con tại nhà. Từ đó, có thể tránh được những sự việc đáng tiếc xảy ra góp phần giảm tỷ lệ đẻ tại nhà, giảm tai biến sản khoa đến mức thấp nhất.